Ngày xưa có một chàng thanh niên mồ côi cha mẹ từ tấm bé, được người làng nuôi cho lớn khôn. Người ta quen gọi chàng là Mồ Côi.
Mồ
Côi càng lớn càng làm khoẻ. Không có ruộng vườn, ngày ngày chàng đem
sức đổi lấy hai bữa ăn. Thấy chàng cần cù, và có lòng tốt, các bậc già
cả, các cô con gái và các em bé đều quý mến. Những ngày mưa to gió lớn,
chàng không đi làm được thì các cô gái rủ nhau đem gạo sang nhà giúp.
Thấy vậy một vài chàng trai trẻ trong làng đem lòng ghen ghét. Họ tìm
cách hãm hại Mồ Côi.
Một
hôm, Mồ Côi bị ốm. Trai làng xúm lại đánh đến sứt mặt, mẻ trán giữa lúc
chàng đang cùng một cô gái làng đi làm đồng về. Chàng bị đau nhừ cả
người, nằm mấy ngày chưa lại sức.
Thấy
bọn con trai ghét mình, chàng bèn chạy sang làng bên cạnh làm thuê,
gánh mướn nuôi thân. Nhưng đến ở làng này chưa lâu, chàng lại bị bọn
trai làng rủ nhau sang gây chuyện và đánh đập.
Mồ
Côi lại phải bỏ làng này ra đi một lần nữa. Lần này chàng định đi kiếm
ăn ở một nơi thật xa. Chàng đi ba ngày liền, đến một làng nhỏ ven rừng
hẻo lánh. Chàng vào một nhà phú ông xin ở thuê. Phú ông thấy Mồ Côi khoẻ
mạnh, nhanh nhẹn, liền nhận lời giao cho chàng công việc hái trám.
Nhưng
khi nhìn rừng trám rộng mênh mông, cây nào cũng to bằng hai ba người ôm
và cao thẳng vút lên trời, Mồ Côi lắc đầu, lè lưỡi. Phú ông ngon ngọt
dỗ dành và hứa trả công cao. Trèo xong rừng trám, lão sẽ trả cho 500
lạng bạc. Lão còn bày cách bắc thang tre để trèo. Công việc leo trèo
thật vô cùng vất vả và nguy hiểm. Nhưng vì thấy phú ông đối đãi có vẻ
tốt, nên Mồ Côi không tiếc sức.
Từ
đó ngày nào chàng cũng trèo thang lên ngọn cây trám, cầm sào vụt rụng
từng chùm trám chín xuống đất. Phú ông cùng vợ và con gái thả sức thu
lượm đưa ra chợ bán. Một tháng rưỡi trôi qua, với cây sào và cái thang,
Mồ Côi leo hết cây trám này đến cây trám khác. Phú ông cũng thu về hết
món bạc này đến món bạc kia.
Hôm
ấy, Mồ Côi trèo đến cây trám thứ hai trăm cũng là cây trám cuối cùng.
Thấy sắp phải tính công trả cho Mố Côi số bạc hơn năm trăm lạng, phú ông
gọi vợ đến bàn mưu tính kế.
Sáng hôm ấy, vợ chồng phú ông dậy từ lúc gà gáy, sai con nấu cơm làm bữa mời Mồ Côi.
Cơm nước xong, Mồ Côi lại theo gia đình phú ông vác sào ra rừng trám.
Sau
khi Mồ Côi đã trèo đến ngọn cây, thì ở dưới gốc, phú ông sai con rút
lấy thang tre về nhà, mặc cho Mồ Côi ở trên cao kêu la ầm ĩ. Chàng cố
tìm cách tụt xuống, nhưng loay hoay nửa buổi cũng không tìm ra cách gì
cả. Thân trám thẳng tắp, to bằng hai người ôm, không thể bấu víu vào đâu
để tụt xuống được. Thế là từ đấy, chàng phải sống trên ngọn cây trám
như loài khỉ vượn. Ðói bụng, chàng phải hái quả trám ăn sống. Khát nước,
chàng liếm từng giọt sương đêm đọng trên từng chiếc lá. Ðêm cũng như
ngày chàng không dám ngủ say, ăn hết trám, chàng phải ăn đến lá. Ăn hết
lá, chàng phải ăn đến vỏ.
Một
buổi sáng, trời hửng nắng, Mồ Côi cởi chiếc áo cánh phơi lên một cành
trước mặt. Giữa lúc ấy có một con gấu ngựa đi qua dưới gốc cây. Trông
thấy cái áo của Mồ Côi, nó tưởng là một tổ ong, liền trèo lên định ăn
mật. Gấu đến bên cái áo, mắt lim dim để tránh ong đốt vào mắt như thói
quen của nó, rồi nhoài người ra ngoạm lấy cái áo cánh nhai ngấu nhai
nghiến.
Thấy
thế, một ý nghĩ táo bạo mới nẩy ra trong óc Mồ Côi. Nhằm lúc con gấu
nhắm tịt cả hai mắt và mải nhai cái áo, Mồ Côi liền nhè nhẹ tụt xuống,
cưỡi ngay lên lưng con gấu, hai tay ghì chặt lấy cổ. Gấu bị ôm bất thình
lình, hốt hoảng nhưng không dám buông tay, đành phải cõng cả Mồ Côi tụt
xuống gốc. Khi gấu còn cách mặt đất hai ba sải, Mồ Côi vội nhảy xuống
đất bỏ chạy. Gấu cũng chạy đuổi theo Mồ Côi. Mồ Côi cố sức chạy mãi vào
rừng. Bỗng có một cái hang sâu chắn ngang trước mặt, chàng đành phải
nhảy liều xuống hang; gấu không dám nhảy theo. Mồ Côi nhờ vậy được
thoát.
Nhưng
từ đây, chàng lại lâm vào một cảnh khổ cực nguy hiểm mới. Hang tối om.
Chàng phải lần mò từng bước chân để một lối đi ra ngoài. Chàng đi mãi
trong hang nhưng đi tới đâu cũng thấy tối như bưng. Xung quanh chàng chỉ
có những con dơi bay đi bay lại. Chúng bay qua đầu chàng rứt từng sợi
tóc, từng mảnh da. Bao nhiêu ngày ở trong hang phải chịu cực hình như
thế. Mặc dầu vậy chàng cố len lỏi đi hết gốc hang này, lại dò đi sang
gốc hang kia mong tìm một lối thoát.
Chợt
một hôm chàng lần tới một chỗ nọ có một tia ánh sáng lọt vào. Chàng vui
mừng khấp khởi. Nhưng về sau mới biết đó chỉ là một lỗ thông thiên chứ
không phải là cửa hang. Tuy vậy chàng cũng cố vịn vào vách đá trèo lên
để vượt ra ngoài. Nhưng sức chàng đã yếu lắm, đã năm bẩy lần leo lên
được vài ba sải tay, rồi lại ngã xuống chỗ cũ.
Một
hôm, trong khi nằm ngất trong hang, chàng thấy một ông cụ đầu tóc bạc
phơ, tay cầm một cái rìu và một hòn đá thần đến gần. Ông cụ bảo:
- Ta là thần núi, thấy con khổ cực quá nên đến cứu con đây! Ta
cho con một cái rìu. Nó sẽ cho con cơm ăn, áo mặc. Ta cho con hòn đá
thần này. Con mang rìu mài vào hòn đá này thì lưỡi rìu sẽ sắc. Con kỳ
hòn đá này vào da, da sẽ trở nên trắng trẻo và đẹp đẽ. Cuối cùng ta cho
con viên thuốc nó sẽ cho con sức khoẻ vượt hang.
Nói
xong, thần núi chống gậy đi mất. Mồ Côi tỉnh dậy, nhặt viên thuốc bỏ
vào mồm. Tự nhiên thấy người nhẹ nhõm lạ thường. Chàng giắt cái rìu và
hòn đá vào thắt lưng, rồi leo theo vách thẳng lên lỗ thông khác. Khác
với những lần trước, lần này chàng trèo nhanh thoăn thoắt, chỉ một lát
đã tới lỗ thông hơi và nhìn thấy ánh sáng ở bên ngoài. Chàng nhắm mắt
lại một lúc rồi đu người ra khỏi hang.
Chàng
lần xuyên qua rừng. Ðến quá trưa, tới bờ một con sông cái. Chàng men
bờ, xuôi theo dòng. Ði được một quãng, chàng gặp một ông cụ tiều phu.
Nhìn thấy Mồ Côi mặt mũi gớm ghiếc, đầu không còn sợi tóc, da dẻ sần
sùi, hai vành tai sứt lở, áo quần rách nát, ông cụ bỏ chạy. Mồ Côi đuổi
theo kể mọi lỗi gian lao của mình cho ông nghe. Ông cụ bảo giúp mình đốn
củi và phát nương rồi sẽ đưa về nhà.
Mồ
Côi liền lấy cái rìu ra mài vào hòn đá thần. Cái rìu trở nên rất sắc,
chàng chỉ chặt một lúc đã được một đống củi chất đầy cả một gian nhà.
Tối hôm ấy, chàng được ăn nghỉ ở nhà ông cụ.
Ông
cụ có sáu cô con gái. Cả sáu cô gái đều đã đến tuổi lấy chồng. Thấy bố
dắt về một chàng trai gớm ghiếc, các cô con gái, trừ cô út, đều tránh
xa. Họ nói với bố đuổi ngay ra khỏi nhà. Ông cụ phải mắng mãi các cô mới
chịu im. Cuối cùng các cô bảo bố cho Mồ Côi ra ở lều ngoài nương để
chàng vừa phát thêm rẫy vừa coi lúa. Hàng ngày các cô sẽ luân phiên nhau
đưa cơm, bắt đầu từ cô cả.
Ðể
khỏi giáp mặt với Mồ Côi, cô cả đem một cái mõ treo lên một gốc cây ở
đầu mương cách lều khoảng một trăm bước. Cô gõ mõ một hồi ba tiếng rồi
đặt cơm ở gốc cây, gọi Mồ Côi đến lấy cơm ăn. Ðoạn ba chân bốn cẳng quay
trở về nhà, không cần biết rằng Mồ Côi có nghe hay không. Lần lượt bốn
cô em tiếp sau cũng bắt chước làm như cô chị. Duy chỉ có cô út đến lượt
mình đưa cơm, cô không bỏ nắm cơm ở dưới gốc cây, cũng không gõ mõ như
các chị, mà đi vào đến tận lều, trao tận tay Mồ Côi. Trong khi Mồ Côi ăn
cơm, cô ngồi lại hỏi thăm sức khoẻ, quê quán, gia đình của chàng. Cô cố
ý ngồi chờ cho Mồ Côi ăn xong rồi mới về nhà.
Từ
ngày ra ở lều, Mồ Côi vẫn làm việc như ông cụ dặn. Sáng nào chàng cũng
mài rìu thêm sắc để chặt được nhiều cây. Chiều nào chàng cũng ra suối
tắm, lấy hòn đá thần kỳ vào người, quả nhiên da dẻ chàng dần dần trở lại
hồng hào, xinh đẹp hơn trước.
Bẵng
đi một thời gian, chàng không thấy cô út đến đưa cơm. Tự nhiên thấy
buồn buồn nhơ nhớ, chàng cho là cô út cũng bắt chước các chị đặt cơm nắm
ở gốc cây, rồi vội vã trở về nhà ngay, không biết cô út bận sang nhà bà
cô ở làng bên.
Sau
đó ba tháng cô út lại về nhà bố. Cô lại đem cơm vào lều cho Mồ Côi
nhưng cô không thấy chàng Mồ Côi xấu xí mọi ngày mà chỉ một chàng trai
mặt mày sáng sủa, da dẻ hồng hào, đầu tóc gọn gẽ thì thấy ngạc nhiên,
vội hỏi:
-
Chàng là ai ? Chàng ở đâu đến ? Chàng có biết cái anh Mồ Côi bị ăn mất
hai bàn tay, rứt hết mái tóc trước đây coi nương ở lều này không ?
Biết
là cô út không nhận ra mình nữa vì là mình đã nhờ đá thần thay đổi
nhiều lắm. Nhưng Mồ Côi chỉ gật đầu chào cô út, không thưa, không rằng.
Cô út hỏi tới hai ba lần mà chàng chỉ cười chứ không nói một lời. Thấy
vậy cô út đặt nắm cơm xuống sàn, quay ra cửa nhìn về phía rừng gọi Mồ
Côi. Cô gọi tới hai ba tiếng, vẫn không có tiếng trả lời.
Gọi
xong cô út xuống thang đi vào rừng. Cô tìm khắp bốn góc nương lại hú
gọi luôn mồm nhưng vẫn không thấy. Cô đành chạy một mạch về nhà.
Ngày
hôm sau, đến lượt cô cả đi đưa cơm. Cô út xin đi thay. Cô định hôm nay
phải tìm cho bằng được Mồ Côi mới thôi. Nhưng cô lại chỉ thấy anh chàng
trắng trẻo hôm qua. Cô hỏi nhưng chàng trai chỉ cười đáp lại chứ không
nói. Cô đặt nắm cơm xuống sàn rồi quay ra cửa định vào rừng tìm. Lần này
Mồ Côi không thể làm thinh được nữa, chàng nói:
-
Cô út ơi! Cô không phải đi tìm nữa. Xin cô thứ lỗi vì tôi đã làm cô mất
công tìm kiếm. Bây giờ tôi đã biết hết lòng dạ của cô đối với tôi rồi.
Tôi chính là cái anh Mồ Côi mất tai mất tóc ngày nọ đây.
Cô út quay lại, hết sức ngạc nhiên, cô nói:
- Chàng đấy à ? Sao chàng thay đổi thế này ?
Mồ Côi sung sướng trả lời:
- Cô út ạ ! Nhờ có hòn đá thần này mà tôi đã dần dần trở lại lành lặn như thế này đây.
Rồi
chàng kể lại cho cô út nghe những việc làm trong thời gian qua. Từ hôm
ấy, ngày nào cô út cũng thay các chị vào nương đưa cơm, các cô chị rất
thích không cần hỏi duyên cớ vì sao. Duy chỉ có ông cụ thì hơi lấy làm
lạ. Một hôm ông lẻn thi theo rình xem cho rõ sự tình.
Nấp
ở trong bụi, ông cụ không thấy anh chàng Mồ Côi xấu xí hồi nọ, mà chỉ
thấy một chàng trai trẻ đẹp, nói nói cười cười với con gái út của mình.
Chờ cho con về, ông cụ vào lều hỏi xem chàng trai nọ là ai. Sau khi nghe
kể, ông cụ mới rõ chàng trai chính là anh chàng Mồ Côi mất tai, mất
tóc.
Tối hôm ấy, ông cụ gọi cả sáu cô con gái lại hỏi:
-
Anh chàng Mồ Côi ở với ta đã lâu ngày. Chàng rất chăm làm và làm rất
khoẻ. Bố vừa lên nương xem thì thấy một mình chàng không những đã trông
nom rất chu đáo nương lúa, nương ngô, mà còn phát gốc, chặt cây, được
rất nhiều nương rẫy. Vì vậy, bố rất mến, bố muốn kén chàng vào làm rể
nhà ta. Có đứa nào bằng lòng lấy chàng không ?
Nghe bố nói, năm cô chị nhìn nhau nhổ nước bọt phì phì và đều trả lời:
-
Bố mẹ đừng nghĩ quàng xiên như vậy. Chúng con không bao giờ bỏ phí cái
tuổi thanh xuân, dấn thân làm vợ một chàng "người không ra người, quỷ
không ra quỷ !"
Ông cụ hỏi cô út, cô đỏ mặt đáp:
- Cha mẹ muốn gả cho chàng, thì con cũng xin vâng. Ông cụ nhìn vợ, rồi nhìn cô út ân cần nói:
- Vậy ngày mai, chúng ta sẽ sửa soạn làm lễ cưới đón rể cho con gái út của chúng ta.
Sáng hôm sau, cả nhà ông cụ sửa soạn lễ cưới cho con út, tất cả họ hàng và xóm làng đều rất ngạc nhiên. Họ xì xào bảo nhau:
"Ông
cụ khéo lẩn thẩn, sao lại gả cô út trẻ đẹp, hiền lành, cho cái anh
chàng xấu xí ấy". Nhưng buổi đón rể đã làm cho tất cả người họ, người
làng, cũng như năm cô chị đều hết sức ngạc nhiên và ghen tị. Ði bên cạnh
cô út không phải là chàng Mồ Côi xấu xí, mà là một chàng trai trẻ đẹp,
vóc người vạm vỡ, da dẻ hồng hào, mặt mày sáng sủa, đầu tóc gọn gàng và
nổi tiếng đốn cây, làm rẫy rất khoẻ.
Tham khảo.